18/09/2024
Đình Tứ Giáp xã Nam Cường
Lượt xem: 160
Vào những năm 30 của thế kỷ 18, nhân dân gặp cảnh mất mùa triền miên, đói rét, khổ cực vô cùng. Trong khi đó triều đình Lê- Trịnh lại ra sức vơ vét bóc lột, tô thuế nặng nề. Trước sự bất công, ở làng Ngân Già phủ Thiên Trường có thủ lĩnh Vũ Đình Dung cùng các ông Đoàn Danh Chấn, Cao Lệnh Trạch lãnh đạo nhân dân (7 làng Cà, 3 làng Hóp) nổi dậy đấu tranh giành lại cơm áo cho những người nông dân. Thanh niên trai tráng trong làng tự nguyện tham gia nghĩa quân có đến hàng ngàn người. Nhân dân đóng góp công sức, lương thực, vũ khí xây dựng thành lũy, làm căn cứ ở Ngân Già nên được gọi là giặc Cà hay nghĩa quân Ngân Già. Ban đầu chỉ cướp của bọn tham quan nhà giàu về chia cho dân nghèo. Về sau lực lượng ngày càng mạnh, chống lại triều đình và trở thành một cuộc khởi nghĩa, cuộc khởi nghĩa Ngân Già.
Nhang án tại tòa tiền đường
Năm 1741, cuộc khởi nghĩa Ngân Già bị triều đình Lê - Trịnh đàn áp. Toàn bộ khu vực 7 làng Cà, 3 làng Hóp bị đốt phá tan hoang. Những người còn sống sót phiêu dạt khắp nơi. Ngày tháng qua đi, cây cỏ lau sậy mọc um tùm, chim thú tự do sinh sôi nảy nở, không một bóng người lai vãng.
Năm 1759 có ông nguyễn Huấn còn gọi là Huấn Quận Công làm quan Đô đốc trong triều Lê - Trịnh. Chán cảnh triều đình mục nát, ông xin từ quan đi du ngoạn khắp nơi. Khi qua địa phận làng Cà ông thấy cả một vùng đất hoang vu không một bóng người qua lại. Ông trở về, xin triều đình về đây chiêu dân, lập lại làng xóm, được triều đình cho phép, ông cùng vợ con, gia nô và binh lính trở lại làng Cà.
Hôm đó là ngày mồng 6 tháng 3 năm 1759 ông Huấn Quận Công cho người kéo cờ, bắc loa kêu gọi nhân dân các nơi về đây sinh sống. Ông ra lệnh sẽ không truy cứu những người có liên quan đến Vũ Đình Dung và nghĩa quân Ngân Già.
Tiếng lành đồn xa, có ông quan lớn về làng phục dựng. Những người phiêu tán chạy trốn trước đây nay vui mừng trở về quê hương sinh sống. Lúc đầu chỉ có ít người, sau đông dần lên, cùng nhau dựng lại làng xóm. Trong số này có ông Cao Lệnh Trạch là người tham gia nghĩa quân Ngân Già. Cuộc khởi nghĩa thất bại, ông trốn vào tận Nghệ An để sinh sống. Sau khi nghe tin có vị quan lớn về chiêu dân, ông mới dám quay lại quê hương. Con cháu các ông Vũ Đình Dung, Đoàn Danh Trấn cũng trở về quê hương sinh sống.
Ông Huấn Quận Công dựng nhà ở giáp Đông (khu đình Tứ Giáp ngày nay). Ông bỏ tiền của mua sắm nông cụ, trâu, bò, cấp cho dân. Nhờ thế, cả một vùng cây cỏ um tùm trở thành đồng ruộng. Ông giúp đỡ khuyến khích nhân dân ra sức san lấp gò đống, chiến hào, thu nhặt hài cốt quy vào từng nơi như: Mả Sảng, Cồn Nam, Cồn Lớn… Ông cho đào sông làm thuỷ lợi như con sông Cà chảy từ sông Châu sang sông Bái Trạch. Khai kênh, mở đường từ sông Cà “dẫn thuỷ nhập điền" như cừ Kênh xuống Mả Sàng, cừ Đoài xuống cồn Cầu... tạo thành một mạng lưới sông, cừ tưới tiêu cho hơn bốn nghìn mẫu mộng.
Để thuận tiện cho việc đi lại, Huấn Quận Công cử người sang Thiên Bản (Vụ Bản ngày nay) vận chuyển đá về xây cầu, cống như: cầu Đình xuống Văn Chỉ, cầu Đông xuống Ngưu Trì, cầu Xê, cầu Phan, cầu Hàng … Ông còn cho xây các quán trú mưa, tránh nắng ngoài đồng như Quán Cát (ở cánh đồng Cát), quán đồng Sám, Ba Mô, Mả Sảng, Phú Công. Hiện nay các cây cầu đá và các quán vẫn còn, đó là những công trình phúc lợi phục vụ đời sống nhân dân trong vùng.
Vài năm sau, đời sống kinh tế của dân làng đã đi vào ổn định, Huấn Quận Công nghĩ đến việc chăm lo đời sống tinh thần cho nhân dân. Ông cho tu sửa các đền, chùa, miếu, phủ làm nơi sinh hoạt tín ngưỡng, tôn giáo, trước là để tôn thờ thần phật, sau là để hướng thiện muôn dân mở lòng từ bi bác ái. Đã có hai ngôi chùa, một ngôi đền, một ngôi phủ được ông tu sửa và sau này đều được triều đình phong sắc như: Chùa "Hai giáp" (Do nhân dân hai giáp Đoài, Hậu xây dựng) còn có tên là Đại Linh Tự thờ kiểu "Tiền thần - hậu phật" có duệ hiệu là: “Đương cảnh thành hoàng Tây Nhạc Điện quốc đại vương hoằng hợp quảng nhuận trác vì trước phong Điện quốc công tôn thần vị tiền”.
Ngôi chùa phía đông làng do giáp Đông xây dựng gọi là Thắng Cảnh tự, tên dân gian gọi là chùa Đông. Chùa cũng thờ theo kiểu “Tiền thần - hậu phật", có duệ hiệu: “Đương cảnh thành hoàng Đông Sơn hoằng hưu đại vương gia tặng hùng trấn tĩnh trọng đôn hậu tú ngưng bảo chiếu đàn ân lẽ long đăng trật trứ phong Huệ Trạch dực bảo trung hưng trung đẳng tôn thần vị tiền”.
Ngôi đền ở giáp Trung thờ thánh mẫu có huệ diệu: “Đương cảnh thành hoàng Nga chúa tiên gia phong mỹ tư huệ trạch hoằng hợp quảng nhuận trác vĩ dực bảo trung hưng Hằng Nga chúa tiên thượng đẳng thân vị tiền". Sắc phong là Mẫu nghi địa hạt.
Ngôi phủ thuộc giáp Đoài thờ thánh Mẫu có huệ diệu: “Đông Hải Hằng Nga Xuân Hoa công chúa”. Sắc phong: “Sai tĩnh dực bảo trung hưng trung đẳng tôn thần vị tiền ".
Thấm thoát đã hơn mười năm xây dựng làng Cà, dân cư ngày càng đông đúc, mọi người vui vẻ cùng đoàn kết làm ăn sinh sống. Ông Huấn Quận Công cáo biệt dân làng trở về bản quán. Một thời gian sau thì được tin ông mất. Dân làng vô cùng thương tiếc, đã lập đàn tế ông trong suốt 3 ngày. Để tri ân công đức, trên khu vực nhà ở cũ của ông, nhân dân 4 giáp đã xây dựng ngôi đình thờ ông gọi là đình Tứ Giáp và lấy ngày ông ra đi là ngày 20 tháng chạp làm ngày kỵ, tổ chức giỗ, lễ.
Bài vị thờ Huấn Quận Công
Hiện nay ở cung cấm đình Tứ Giáp có bài vị thờ ông “Đặc tiến phụ quốc thượng tướng quân trung dũng đô úy trinh nhất phủ tả đô đốc Đại tư mã Huấn Quận Công phong tặng Đại tư đồ Nguyễn tướng công tên tự là Đoan Chính, ban tên thuỵ là Trung Mẫn bao phong tiết khái du vọng tuệ trí mẫn đạt đại vương".
Trải qua quá trình hình thành và phát triển, người dân ở làng Cà xưa và thôn Gia Hoà, xã Nam Cường ngày nay vẫn tôn tạo giữ gìn và trân trọng phụng thờ quan phúc thần Huấn Quận Công.
Đình Tứ Giáp nằm ở đầu xóm Đông, thôn Gia Hòa, trên một khu đất rộng 670m2. Đình làm theo hướng nam với lối kiến trúc kiểu chữ đinh, được tạo bọc 3 mặt bởi cánh đồng làng Cà và phía sau là sông Cà (nối sông Châu với sông Bái Trạch)
Toàn cảnh đền Tứ Giáp
Tòa tiền đường có 5 gian, hồi xây bít đốc, mái lợp ngói nam, trên đại bờ kìm nóc có đắp họa tiết rồng chầu mặt nguyệt. hai đầu hồi xây hai cột đồng trụ, trên đỉnh cột đắp quả dành. Tòa tiền đường là một công trình kiến trúc gỗ khá độc đáo, được chia làm hai phần: Phần hiên và phần nội thất. Hai phần này được ngăn cách bởi hệ thống cửa gỗ lim bức bàn ở 3 gian giữa và tường gạch ở hai gian hồi gắn với 6 cột cái của 5 gian. Hà diệp thông phong làm ô con tiện kết hợp với các mảng phù điêu chạm đề tài “Tứ quý” một cách tinh xảo.
Phần nội thất tiền đường có 3 hàng cột: cột cái, cột quân và hàng cột sát tường hậu. sáu bộ vì nóc đều được làm theo kiểu “Vì giá chiêng”. Hai bộ vì nách thứ nhất và thứ sáu được làm giống các vì nách ở hiên (tương ứng), kiểu “kẻ cổ ngỗng”. Vì nách thứ hai và thứ năm cũng được làm giống vì nách ở hiên, kiểu “chồng rường – cột trốn”. Riêng vì nách thứ ba và bốn không tương ứng với vì nách ở hiên mà làm theo kiểu “kẻ cổ ngỗng”, cột hậu đỡ đầu hai kẻ. Tại gian giữa được làm cột trốn cột cái tạo không gian rộng rãi cho nội thất của tiền đường. Và trên các đầu xà, đầu cột đều có chạm khắc các họa tiết hoa văn: lá lật, soi chỉ tạo dáng mềm mại.
Cung cấm được làm theo kiểu cuốn vòm, hiện nay là nơi đặt ngai thờ và bài vị ông Huấn Quận Công.
Hằng năm, cứ vào dịp kỷ niệm ngày vị quan Đô đốc Huấn Quận Công về chiêu dân lập làng xã là nhân dân Gia Hòa lại tưng bừng tổ chức lễ hội. Lễ hội diễn ra trong 3 ngày, từ ngày mồng 5 đến ngày mồng 7 tháng 3, khi thời tiết đã ấm áp, nhà nông đã thư nhàn.
Lễ hội được khai mạc vào ngày mồng 5 tháng 3, có tục rước kiệu và tế lễ. Ngày chính hội (06/3), ngày này dân làng và khách thập phương dâng hương hoa, lễ vật lên vị phúc thần, cầu cho làng xóm yên vui, mùa màng tươi tốt, nhà nhà an khang thịnh vượng, anh em hoà thuận…đặc biệt là vào ngày này phần hội được thể hiện rõ với trò chơi dân gian bắt vịt - thổi cơm thi tại sân đình. Ở trò này mỗi giáp cử 5 người tham gia. Ban tổ chức thả xuống hồ (ở trước đình) 4 con vịt to khoẻ, mỗi giáp cử một người lội xuống bắt. Giáp nào bắt được vịt thì mới được châm lửa đun nước giết vịt và ban tổ chức mới phát thóc để xay, giã lấy gạo thổi cơm. Xong xuôi, cử ra 3 người, một người gánh nồi cơm, nồi vịt và hai người kia dùng đuốc để nấu chín cơm và vịt. Mà không được đứng im nên các đội phải đi chậm chậm vòng quanh sân đình đến khi nào chín cơm, được vịt. Đội nào xong trước, cơm dẻo, vịt ngon thì đạt giải nhất…
Bên cạnh những nghi lễ được tổ chức một cách trang nghiêm thì phần hội ở đây còn diễn ra những trò chơi dân gian phong phú, những sinh hoạt văn hoá văn nghệ mang tính truyền thống dân tộc trong suốt 3 ngày hội. Xưa kia buổi tối có hát câu đầu, ném than đô, thả thuyền nến... Ban ngày có vật võ, đánh cờ người, chọi gà... Ngày nay buổi tối thường tổ chức biểu diễn các tích chèo cổ, diễn xiếc hoặc thi hát. Ban ngày có thêm ném vòng cổ chai, thi đấu bóng chuyền, cầu lông…
Lễ hội ở đình Tứ Giáp là hội mừng ngày làng xóm hồi sinh và tưởng nhớ tri ân người có công phục hóa chiêu dân lập ấp. Tuy là hội làng nhưng nhân dân các vùng lân cận và bà con xa quê về dự rất đông vui. Trong 3 ngày hội, hầu hết các gia đình ở thôn Gia Hòa đều có khách, không là con cháu thì cũng là anh em bạn bè ở nơi xa về dự. Đây cũng là dịp để mọi người cùng chia sẻ tình cảm, trao đổi kinh nghiệm làm ăn, giúp nhau tiến bộ. Lễ hội là một dịp sinh hoạt cộng đồng đã làm cho con người càng gắn kết với nhau hơn, người xa quê thì nhớ, người ở quê thì tự hào. Điều đó càng thể hiện sâu sắc đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của người dân quê hương Gia Hòa xưa và nay.
Đình Tứ Giáp là công trình kiến trúc gỗ khá đặc sắc, tiêu biểu cho nghệ thuật kiến trúc thế kỷ 19 vùng đồng bằng Bắc Bộ. Với lối kiến trúc 6 hàng chân cột đã thỏa mãn cho nhu cầu mở rộng không gian nơi thờ tự. Các nách được làm nhiều dạng khác nhau tạo thành lối liên kết bền vững và đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ cao.
Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước, ngôi đình đã trở thành địa điểm quan trọng cho các hoạt động cách mạng ở địa phương. Tại đình đã là nơi diễn ra nhiều buổi tuyên truyền về chủ nghĩa cộng sản, khích lệ tinh thần đấu tranh cách mạng của nhân dân. Đình cũng là nơi đưa tiễn hàng trăm thanh niên lên đường làm nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, trong số ấy đã có nhiều tấm gương hy sinh cao đẹp tô thắm cho truyền thống quê hương.
|
|
-
Đang online:
1
-
Hôm nay:
52
-
Trong tuần:
1,225
-
Tất cả:
240,522
|
|
